نیم قرن تغییرات جمعیتی در منطقه ایذه و باغ‌ملک

تحولات جمعیت در منطقه ایذه و باغ‌ملک

این دو شهرستان در سال 1335 که نخستین اطلاعات دقیق جمعیتی از طریق سرشماری عمومی نفوس و مسکن کشور گردآوری شد، بخشی از شهرستان‌های مسجد سلیمان و رامهرمز بودند و حدود 100963 نفر جمعیت داشتند. در این سال همه جمعیت در روستاها یا مناطق عشایری زندگی می‌کردند. 10 سال پس از آن در سال 1345 جمعیت این دو شهرستان با 8/0 درصد رشد به 127955 نفر افزایش یافت که 5115 نفر آنها در نقطه شهری جدید ایذه سکونت داشتند. در این سال نیز جمعیت روستایی 96 درصد جمعیت شهرستان‌ها را تشکیل می‌داد. از سال 68 تا کنون با افزایش جمعیت شهرهای اصلی ایذه و باغ‌ملک و تعداد شهرهای این دو شهرستان، نسبت جمعیت شهری در ترکیب جمعیت این شهرستان‌ها فزونی یافت ولی همچنان تا سال 1385، جمعیت روستایی بیش از نیمی از جمعیت شهرستان‌ها را تشکیل می‌دهد. در سال 1365 جمعیت منطقه به 210686 نفر افزایش یافت که رشدی برابر 3/4 درصد داشته است. این رشد نتیجه مهاجرت ناشی از جنگ و نا امنی در مناطق غربی استان است. 10 سال پس از آن، جمعیت این منطقه با رشد کندتر به حدود 262 هزار نفر افزایش یافت. در سال 1385 نیز با کاهش بیشتر نرخ رشد جمعیت، این منطقه 299 هزار نفر را در خود جای داده‌ا‌ست. نمودار ( 1 ) تغییرات جمعیتی دو شهرستان مورد نظر در طول 5 دهه گذشته را نشان می‌دهد. بر اساس این نمودار سال 1365 نقطه عطفی در افزایش جمعیت این شهرستان‌ها بود. این افزایش ریشه در تحولات ناشی از جنگ تحمیلی در غرب استان و مهاجرت وسیع از شهرها و روستاهای غرب استان به این شهرستان‌ها دارد.

 

نسبت شهرنشینی در منطقه

شهرنشینی یکی از شاخص‌های سنجش سطح توسعه یافتگی اجتماعی است و استان خوزستان در طول دهه‌های گذشته به مدد استخراج نفت و گسترش صنایع نفت در شهرهای آن با افزایش جمعیت شهری مواجه بوده است. بالا بودن نسبت شهرنشینی در استان عمدتاً مربوط به شهرستان‌های دربرگیرنده تأسیسات استخراج یا فرآوری و پالایش نفت نظیر مسجد سلیمان، آبادان و اهواز است. شهرستان‌های ایذه و باغملک تا سال 1385 جمعیت شهری اندکی داشتند. به گونه‌ای که شهرستان ایذه در این سال با بیشترین میزان جمعیت شهری حدود 55 درصد جمعیت شهری داشت. این میزان در شهرستان باغملک حدود 27 درصد بود. با وجود این 5 شهر ایذه، باغملک، قلعه‌تل، دهدز و صیدون شبکه شهری محلی این منطقه از استان خوزستان را تشکیل می‌دهند. این شهرستان‌ها تا سال 1375 با برتری جمعیت روستایی شناخته می‌شدند. در این سال که نتایج تحولات فضایی جمعیت در طول جنگ آشکار شد، نسبت جمعیت شهری به شدت افزایش یافت. در این سال نسبت شهرنشینی کل منطقه 37 درصد بود که در مقایسه با سال 1365 (27 درصد) و 1355 (7 درصد)، رشد بالایی را نشان می‌دهد. نسبت شهرنشینی در منطقه در سال 1385 به 48 درصد افزایش یافت که به تفکیک شهرستان یکسان نبوده است. در این سال نسبت شهرنشینی در شهرستان ایذه حدود 4/55 درصد و در شهرستان باغ‌ملک حدود 1/34 درصد بود. افزایش نسبت شهرنشینی در منطقه نتیجه مهاجرت روستائیان به شهرها و افزایش تعداد شهرها است.

در منطقه مورد بررسی 5 شهر وجود دارد که دو شهر ایذه و دهدز در شهرستان ایذه و سه شهر باغ‌ملک، قلعه‌تل و دهدز در شهرستان باغ‌ملک قرار دارند. این شهرها مجموعاً در سال 1385، 143812 نفر جمعیت داشتند که 48 درصد جمعیت کل منطقه و 5 درصد جمعیت شهری استان خوزستان را تشکیل می‌دادند. نمودار ( 2 ) جمعیت شهرهای منطقه را در سال 1385 نشان می‌دهد.

 

تغییرات جمعیت شهری منطقه

قدیمی ترین شهر در منطقه، ایذه است که در سال 1337 به درجه شهر ارتقاء یافت. جمعیت این شهر در سال 1345 حدود 5115 نفر بود که در سال 1365 با 2/7 درصد رشد به 10257 نفر افزایش یافت. بیشترین رشد جمعیت این شهر در سال 1365 با میزان 2/16 درصد در دهه منتهی به سال 1365 بود که مصادف با وقوع جنگ است. در این سال جمعیت این شهر به 46042 نفر افزایش یافت.پس از آن جمعیت شهر ایذه با رشد کمتر افزایش یافت. جمعیت این شهر در سال 1375 برابر 81288 نفر و در سال 1385، 104364 نفر بود. شهر مهم دیگر در این منطقه باغ‌ملک است که در سال 1362 به درجه شهری ارتقاء یافت و در سال 1365 حدود 10315 نفر جمعیت داشت. بیشترین رشد جمعیت این شهر در سال 1355 که هنوز روستا و مرکز بخش جانکی بود به وقوع پیوست. این رشد در سال 1365 نیز تداوم یافت. پس از آن جمعیت شهر باغ‌ملک با رشد کمتر ادامه یافت تا در سال 1385 به 21222 نفر رسید. تغییرات جمعیتی شهرهای ایذه و باغ‌ملک در نمودار ( 3 ) نمایش داده شد.

سایر شهرهای منطقه پس از سال 1380 وارد دوره حیات شهری خود شدند. این شهرها کانون خدماتی و عملکردی برتر منطقه روستایی اطراف خود هستند و افزایش جمعیت آنها، نتیجه تخلیه روستاهای اطراف و جذب جمعیت آنها است. شهر قلعه تل با 8610 نفر، صیدون با 5748 نفر و دهدز با 3868 نفر جمعیت در سال 1385 دیگر شهرهای این منطقه هستند.

تغییرات جمعیت شهری در سطح منطقه از دو پدیده مهاجرت روستا به شهر در سطح منطقه و مهاجرت از مناطق غربی استان در طول جنگ تحمیلی ناشی می‌شود. پدیده نخست همواره وجود داشته و در دهه‌های اخیر شدت بیشتری گرفته است. این شتاب نتیجه کاهش اشتغال در روستاها و افزایش جاذبه‌های زندگی در شهرهای ایذه و باغملک و سایر شهرهای منطقه است. پدیده دوم نتیجه وقوع جنگ تحمیلی و کاهش امنیت زیست در روستاها و شهرهای غرب استان خوزستان و امنیت بیشتر شهرهای شرق استان است. نتایج مهاجرت ناشی از جنگ در سرشماری سال 1365 مشخص شده است.

 

بررسی تغییرات جمعیتی شهرستان‌های ایذه و باغ‌ملک در 5 دروره سرشماری عمومی نفوس و مسکن کشور در 5 دهه گذشته نشان دهنده اهمیت مهاجرت‌های روستا شهری و مهاجرین جنگی در تحولات فضایی جمعیت در این منطقه است. نتایج این تأثیرات در افزایش جمعیت شهری و تعداد شهرهای منطقه تبلور یافته است. پس از پایان جنگ و کاهش مهاجرت فرا منطقه‌ای به شهرهای مورد بررسی سبب کند شدن شتاب افزایش جمعیت شده است. به‌گونه‌ای که در سال‌های پس از جنگ، میزان نرخ رشد جمعیت شهرها کاهش شدیدی نسبت به قبل داشته و به احتمال زیاد در آینده نیز تداوم خواهد یافت. این میزان رشد سیر طبیعی حرکات جمعیت است و با کاهش تأثیرات بحران جنگ، این آهنگ طبیعی در آینده ادامه خواهد داشت. با توجه به نمودار ( 1 ) که تغییرات نرخ رشد جمعیت را در منطقه نشان می‌دهد، افزایش جمعیت در منطقه در آینده، آهنگ طبیعی خواهد داشت و افزایش جمعیت نتیجه حرکت جمعیت بین روستاها به شهرها و رشد طبیعی جمعیت شهرها خواهد بود.